Z okazji niedawno obchodzonego Światowego Dnia Zwierząt oraz Europejskiego Dnia Ptaków postanowiliśmy przybliżyć sylwetkę kolejnego ptaka, którego okaz posiadamy w naszych zbiorach. W eksponatowym abecadle nadszedł czas na literę „H”. Zadajmy sobie zatem teraz pytanie: Jakie znam zwierzę na literę „H”? Moja pierwsza myśl, jak i podejrzewam Wasza również, powędrowały do hipopotama i hieny. Jednak obecnie nie posiadamy w swoich zbiorach tak egzotycznych gatunków. Ale jest gatunek, o którym można napisać w wyżej wymienionym kontekście – hełmiatka.
Hełmiatka Netta rufina to przedstawiciel rodziny kaczkowatych. Jej długość to ok. 60 cm, więc jest podobnej wielkości co znana nam wszystkim pospolita kaczka krzyżówka. Jeśli chodzi o upierzenie, analogicznie do opisywanych w poprzednich postach gatunków ptaków, tak i w przypadku hełmiatki, samiec jest bardziej kolorowy niż samica. Charakteryzuje się brązową głową, na której nosi, widoczną z daleka, rdzawożółtą grzywę. Boki ciała ma białe, a wierzch płowobrązowy. Posiada dziób oraz tęczówki w kolorze czerwonym, a dokładnie żywo koralowym. W języku angielskim (w polskim po trosze też) cecha rozpoznawcza tego gatunku zawarta jest w pierwszym członie nazwy: red-crested, co możemy przetłumaczyć jako czerwono-grzywiasty. Samica natomiast nie wyróżnia się barwami, jest brunatna, posiada na głowie czapeczkę z ciemniejszych piór, boki głowy są jaśniejsze, podobnie jak brzuszna część ciała. Jest to piękna kaczka jednak bardzo rzadka. Znane są nieliczne stanowiska lęgowe tego gatunku, zlokalizowane głównie na południu polski: w okolicach Oświęcimia, Zatora, Raciborza, w dolinie rzeki Nidy oraz na mazurach na jeziorze Łuknajno. I to właśnie tam po raz pierwszy stwierdzono lęg tego gatunku w 1968 roku. Na terenie Śląska pierwsza obserwacja to rok 1976, kiedy zauważono samca na Nysie Łużyckiej w Zgorzelcu. W Izbicku i Bielicach w latach 80-tych zaobserwowano pary ptaków, które mogły odbywać lęgi jako pierwsze na Opolszczyźnie. Jest to jednak ptak bardzo nieliczny. Obecna liczebność krajowej populacji hełmiatki szacuje się na 15-20 par. Są ptakami wędrownymi i podczas przelotów można je zaobserwować w całym kraju, a szczególnie w zachodniej części. Przylatują wcześnie, bo już w drugiej połowie lutego, jednak szczyt przypada na przełom marca i kwietnia. Natomiast przelot jesienny obserwowany jest we wrześniu i październiku. W wielu miejscach w Polsce jest ona uznawana za niezwykłą rzadkość np. na Zamojszczyźnie była obserwowana zaledwie 5-cio krotnie. Hełmiatki bardzo rzadko podejmują próbę zimowania w naszym kraju, pojedyncze ptaki można obserwować jeszcze w grudniu. W styczniu i lutym były obserwowane w Wielkopolsce, na jeziorze Łebsko, pod Opolem, w ok. Skawiny oraz na Odrze pod Brzegiem Dolnym. Lęgi wyprowadza głównie na stawach hodowlanych (83% obserwacji), płytkich jeziorach z silnie rozwiniętą roślinnością szuwarową oraz na słonawych wodach zalewów nadmorskich. Swoje gniazdo hełmiatka buduje na skraju lądu w pobliżu wody, ukryte w roślinności, ma ono postać zagłębienia wyścielonego liśćmi, trawą i puchem. Hełmiatka składa od 8 do 10 szarozielonych jaj, które wysiaduje przez okres 26-28 dni. Młode nabierają zdolności lotu po ok. 7 tygodniach, do tego czasu są wodzone przez samice. Głównym pokarmem hełmiatek jest pokarm roślinny, głównie kłącza, liście, nasiona, ramienice, czasem także bezkręgowce wodne. Gatunek jest objęty w naszym kraju ochroną. W czerwonej księdze zaznaczono ją jako wymagający szczególnej troski. Jest wymieniona także w dyrektywie ptasiej, zagrożona przez zachodzące zmiany siedliskowe na stawach hodowlanych spowodowane głównie przez intensyfikację gospodarki stawowej.
 |
| Okaz samca hełmiatki (Netta rufina) |